Δύο γιγαντιαία αγάλματα του Βούδα σε όρθια στάση δέσποζαν στην κοιλάδα Bamiyan, στο κεντρικό Αφγανιστάν. Ήταν ηλικίας 1.500 ετών, το ύψος τους ξεπερνούσε τα 50 μέτρα κι είχαν λαξευτεί πάνω στο βράχο. Το 2001 οι Ταλιμπάν, που είχαν τον έλεγχο της χώρας, διέταξαν την καταστροφή των αγαλμάτων, «καθώς συνιστούν», όπως είπαν, «ειδωλολατρικές απεικονίσεις που δεν εκπροσωπούν την πολιτιστική κληρονομιά της χώρας». Έτσι, τα ανατίναξαν με δυναμίτη.
Η καταστροφή των αγαλμάτων προκάλεσε την παγκόσμια κατακραυγή. Ιδιαίτερα δε συγκίνησε τον ιρακινής καταγωγής μηχανολόγο Ben Kacyra. Από παιδί είχε μάθει να αγαπά τα ιστορικά κτίρια και τα μνημεία, συνοδεύοντας τον πατέρα του σε επισκέψεις αρχαιολογικών χώρων στο Ιράκ.
Αργότερα μετανάστευσε στις ΗΠΑ, όπου και απέκτησε μεγάλη περιουσία, μεταξύ άλλων με την εφεύρεση του ιδιαίτερα εύχρηστου τρισδιάστατου σαρωτή, την οποία και πούλησε το 2001 στην εταιρία Leica Geosystems. Με τα κέρδη ίδρυσε το 2002 και χρηματοδότησε τον οργανισμό CyArk. Πρόκειται για μη κερδοσκοπική οργάνωση με στόχο τη σάρωση μνημείων που εντάσσονται στην παγκόσμια πολιτιστική μας κληρονομιά. Θεωρείται δε ο ιδανικός τρόπος αποτύπωσης –με εξαιρετική μάλιστα ακρίβεια– των τρισδιάστατων μοντέλων των μνημείων και των περιοχών. Θα επιτρέψει παράλληλα τη δημιουργία ψηφιακού αρχείου χρήσιμου στη συντήρηση, αποκατάσταση ή ανοικοδόμηση μνημείων του πολιτισμού.
34 μνημεία κινδυνεύουν
Η Unesco συνέταξε μια λίστα στην οποία περιλαμβάνονται τα μνημεία που τελούν σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Από τους 911 χώρους ιστορικής αξίας ή περιοχές που έχουν ενταχθεί στον κατάλογο της Unesco ως μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς οι 34 κρίνονται σήμερα ως απειλούμενοι. Οι κίνδυνοι που διατρέχουν αφορούν τόσο στις συνηθισμένες φυσικές καταστροφές (π.χ. σεισμοί) όσο και στα νέα ζητήματα που έχουν ανακύψει από την υπερθέρμανση του πλανήτη.
Το γεγονός ότι μνημεία ή περιοχές εντάσσονται στον κατάλογο της Unesco δεν σημαίνει ότι αυτομάτως διασώζονται. Κι αυτό διότι απειλούνται όχι μόνο από τα στοιχεία της φύσης αλλά και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως τη ρύπανση του περιβάλλοντος, την τουριστική υπερεκμετάλλευση, την άναρχη επέκταση των πόλεων. Ενδεικτική είναι η περίπτωση της πόλης Zabid της Υεμένης, όπου το 40% του παραδοσιακού οικισμού έχει αντικατασταθεί από τσιμεντένιες παραγκουπόλεις. Η πόλη εντάχθηκε το 2000 στον κατάλογο των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς που κινδυνεύουν. Με τη συνδρομή της Unesco οι τοπικές αρχές επεξεργάζονται πρόγραμμα για τη διάσωσή της.
Την κατέστρεψε ο σεισμός
Η καταστροφή της πόλης Bam του Ιράν, που βρίσκεται στον παλιό Δρόμο του Μεταξιού, είναι χαρακτηριστική της οργής του Εγκέλαδου. Η πόλη ήταν γνωστή για την ακρόπολη Arg-é Bam, την παλαιότερη στον κόσμο κατασκευή με πήλινα τούβλα. Το 2002 υπεβλήθη αίτημα υποβολής της στον κατάλογο της Unesco. Όμως το Δεκέμβριο του 2003, μετά τον καταστροφικό σεισμό, 31.000 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ενώ η πόλη ισοπεδώθηκε. Η Unesco αποφάσισε το 2004 να συμπεριλάβει την πόλη στη λίστα των μνημείων που απειλούνται, με σκοπό να επιτευχθεί η ανοικοδόμησή της.
Όλοι συμφωνούν με την αναγκαιότητα της ψηφιακής αποτύπωσης των μνημείων. Στόχος του οργανισμού CyArk είναι να σαρώσει μέσα σε μια πενταετία, με τρισδιάστατο σκάνερ, 500 τοποθεσίες και μνημεία που δεν πρέπει να χαθούν. Η πλειονότητά τους περιλαμβάνεται ήδη στον κατάλογο της Unesco. Ωστόσο, όπως υπογραμμίζει η Justin Barton, διευθύντρια των τεχνικών υπηρεσιών του ιδρύματος, «Ο οργανισμός συνεργάζεται, αλλά παραμένει ανεξάρτητος της Unesco. Εργαζόμαστε καθημερινά με την ψηφιακή αποτύπωση μνημείων, αλλά δεν έχουμε επιλέξει ποια θα είναι τα 500 αντικείμενα της σάρωσης. Έως τώρα έχουν αποτυπωθεί τρισδιάστατα πάνω από 30. Πολλά ήταν ιστορικά μνημεία και μερικά άλλα μεγάλες περιοχές που απαιτούν πολύ χρόνο, όπως τα ερείπια της Πομπηίας, που ο Βεζούβιος έθαψε στην καυτή λάβα του το 79 μ.Χ.».
Το δυσκολότερο εγχείρημα ήταν πάντως η σάρωση του όρους Rushmore, με τις κεφαλές των τεσσάρων Αμερικανών προέδρων. «Ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσαμε μέχρι τώρα. Χρειάστηκε να κατασκευάσουμε ειδικό τρίποδο που προσαρμόστηκε έτσι ώστε να κρατά το σαρωτή στραμμένο κάθετα στις κεφαλές. Υποχρεωθήκαμε να τον ισορροπήσουμε με σκοινιά, ενώ οι εργασίες επιτελέστηκαν από ειδικούς της αναρρίχησης» διευκρινίζει η Justin Barton.
Διευκολύνει την ανακατασκευή
Σε άλλες περιπτώσεις η σάρωση ολοκληρώνεται εντός μίας ημέρας, όπως στην περίπτωση της ψηφιακής αποτύπωσης του ταφικού κτίσματος των βασιλιάδων που ένα χρόνο αργότερα παραδόθηκε στις φλόγες. Το τρισδιάστατο μοντέλο συνιστά ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών, καθώς αποφασίστηκε η ανακατασκευή του ταφικού μνημείου.
Οι σαρώσεις γίνονται, κατά κανόνα, από τοπικές επιχειρήσεις που διαθέτουν τον κατάλληλο εξοπλισμό, αλλά πάντα σε στενή επαφή με εκπροσώπους του CyArk. Πολλά πανεπιστήμια συνεργάζονται επίσης με τη μη κερδοσκοπική αυτή οργάνωση.
Η τεχνική της σάρωσης με ακτίνες λέιζερ αναπτύχθηκε τον περασμένο αιώνα, αρχικά όμως τα μηχανήματα ήταν βαριά και δύσχρηστα. Σήμερα οι σαρωτές, που είναι επίσης εξοπλισμένοι με λέιζερ, είναι πολύ εύχρηστοι, σε όγκο δεν ξεπερνούν τα όργανα που χρησιμοποιούν οι τοπογράφοι, ενώ οι σαρώσεις είναι υψηλής ανάλυσης.
