Συνηθισμένα άστρα, όπως ο Ήλιος, ζουν αρκετά δισεκατομμύρια χρόνια. Γίγαντες όμως, όπως το άστρο Betelgeuse, πεθαίνουν νέοι, σε λίγα μόλις εκατομμύρια χρόνια. Όσο μεγαλύτερο είναι ένα άστρο, τόσο ταχύτερα καταναλώνει τα πυρηνικά του καύσιμα και τόσο συντομότερη είναι η ζωή του. Ύστερα από μερικά εκατομμύρια χρόνια η κατάληξή του είναι μια φαντασμαγορική έκρηξη υπερκαινοφανούς (σουπερνόβα).
Με τη βοήθεια του συμβολόμετρου ΙΟΤΑ στο όρος Hopkins, στην Αριζόνα, που κατέγραψε την υπέρυθρη ακτινοβολία του άστρου, ανακαλύφθηκαν δύο μεγάλες φωτεινές –και γι’ αυτό θερμότερες από τις γειτονικές τους– περιοχές που αποτελούν, σύμφωνα με τους αστρονόμους, την πρώτη επιβεβαίωση του επονομαζόμενου «φαινομένου της μεταφοράς» σε ένα άστρο εκτός του Ήλιου.
Με το φαινόμενο αυτό η ενέργεια που παράγεται στον πυρήνα του άστρου μεταδίδεται προς την επιφάνεια με τη βοήθεια ανοδικών ρευμάτων ή «φυσαλίδων» καυτού πλάσματος, οι οποίες στη συνέχεια ψύχονται και καταδύονται, για να θερμανθούν και να αναδυθούν εκ νέου. Τηρουμένων των αναλογιών, θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε το φαινόμενο αυτό με τις φυσαλίδες που ανεβαίνουν στην επιφάνεια όταν βράζει το νερό. Η βίαιη μεταφορά θερμότητας, που, όπως φαίνεται, συμβαίνει στον ερυθρό υπεργίγαντα, ίσως είναι σημάδι ότι το άστρο οδεύει προς το θάνατό του με μια βίαιη έκρηξη σαν σουπερνόβα. Το υδρογόνο του έχει εξαντληθεί, ενώ πλέον καταναλώνει ήλιο, με αποτέλεσμα να καταγράφονται βίαιες αλλαγές στη δομή του.
Οι αστρονόμοι δεν μπορούν να προβλέψουν πότε ακριβώς θα πεθάνει το άστρο. Εκτιμάται πάντως ότι το αργότερο που μπορεί αυτό να συμβεί είναι 1 εκατομμύριο χρόνια, διάστημα που θεωρείται εξαιρετικά σύντομο για την κλίμακα ζωής των άστρων. Δεν αποκλείεται βέβαια να συμβεί και αύριο ή να έχει ήδη συμβεί. Από το Betelgeuse μας χωρίζουν 640 έτη φωτός, επομένως το μήνυμα του θανάτου του θα φτάσει στη Γη με καθυστέρηση 640 χρόνων. Αν βλέπαμε αύριο στον ουρανό τη λαμπερή έκρηξή του, αυτή θα είχε συμβεί το 1370!!!
Πολύ πιο λαμπερό από το φεγγάρι
Θα τελειώσει τη ζωή του με μια υπέρλαμπρη έκρηξη που θα είναι ξεκάθαρα ορατή από τη Γη και κατά τη διάρκεια της ημέρας. Θα φωτίζει δε πολύ περισσότερο από την πανσέληνο. Πάντως, λόγω της σχετικά μεγάλης απόστασης που μας χωρίζει, ευελπιστούμε πως η έκρηξή του δεν θα επηρεάσει τις τηλεπικοινωνίες. Η έκρηξη ενός σουπερνόβα, σύμφωνα με τον Bradley Schaefer του Κρατικού Πανεπιστημίου της Louisiana, θα δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα στον πλανήτη μας, εφόσον απείχε από τη Γη γύρω στα 100 έτη φωτός.
Αν οι διαδικασίες που παρατηρούμε στον ερυθρό υπεργίγαντα δεν αφορούν τελικά σε υποψήφιο σουπερνόβα, ενδέχεται να σχετίζονται με άλλο φαινόμενο που έχει παρατηρηθεί. Στα τελευταία στάδια της ζωής τους τα γιγάντια άστρα αποβάλλουν μάζα με πολύ έντονο ρυθμό. Όπως όμως αποκαλύφθηκε με τη βοήθεια του ευρωπαϊκού τηλεσκοπίου (VLT) στη Χιλή από ομάδα αστρονόμων με επικεφαλής τον Rierre Kervella του αστεροσκοπείου του Παρισιού, μια τεράστια «γλώσσα» αερίων εκτείνεται σε μήκος τουλάχιστον εξαπλάσιο της ακτίνας του άστρου, γεγονός που υποδηλώνει ότι αυτό δεν αποβάλλει μάζα ομοιόμορφα προς όλες τις κατευθύνσεις.
Η πρώτη σκέψη των αστρονόμων ήταν ότι η απώλεια της μάζας ίσως οφείλεται στην περιστροφή του άστρου. Όμως, στην περίπτωση αυτή θα έπρεπε η κατανομή της μάζας που εκτινάσσει το άστρο να ήταν ομαλότερη. Αφού λοιπόν η απώλεια της μάζας δεν είναι συμμετρική, μπορεί να προέρχεται από τα ρεύματα μεταφοράς θερμότητας. Αυτή την ερμηνεία προτείνουν ο Keiichi Ohnaka του Ινστιτούτου Max Planck της Βόνης και οι συνεργάτες του, που παρατηρούν το Betelgeuse με το τηλεσκόπιο VLT. Κατά τον Keiichi Ohnaka, οι παρατηρήσεις δείχνουν καθαρά ότι τα αέρια στην ατμόσφαιρα του Betelgeuse κινούνται βίαια πάνω κάτω. Ο ίδιος υποθέτει ότι οι έντονες κινήσεις των αερίων κάτω από την επιφάνειά του προκαλούν την εκτόξευση της ύλης, που δημιουργεί το μεγάλο νέφος που περιβάλλει το ερυθρό αστέρι.
Ο γίγας συρρικνώνεται
Σύμφωνα με παρατηρήσεις, η μάζα του άστρου έχει συρρικνωθεί από το 1993 κατά 15%. Η αιτία ενδεχομένως θα πρέπει να αναζητηθεί στην ύλη που εκσφενδονίζεται από το εσωτερικό του άστρου. Οι έρευνες διενεργήθηκαν από τον Charles Townes του Πανεπιστημίου Berkeley, της Καλιφόρνια, και τους συνεργάτες του. Ο Charles Townes τιμήθηκε το 1964 με το βραβείο Νόμπελ για την ανακάλυψη του μέιζερ (πρόδρομου του λέιζερ). Την εποχή της βράβευσής του δεν γνώριζε για ποιο λόγο μειώνεται η μάζα. Σήμερα ο ίδιος και οι συνεργάτες του εκτιμούν ότι οφείλεται στο υλικό που εκτοξεύει στο διάστημα.
Διάφορες ερευνητικές ομάδες μελετούν το Betelgeuse και άλλα παρόμοια άστρα, για να καταλάβουν τους μηχανισμούς στην τελευταία φάση της ζωής των ερυθρών γιγάντων.
Science Illustrated
