Κατακτήσαμε τον κόσμο με ραγδαίους ρυθμούς

Η χαρτογράφηση του DNA του σύγχρονου ανθρώπου απέδειξε ότι όλοι μας καταγόμαστε από έναν πληθυσμό λίγων χιλιάδων ανθρώπων που ζούσαν στην Αφρική πριν από περίπου 80.000 χρόνια. Η χαρτογράφηση δείχνει επίσης ότι ο μικρός αυτός πληθυσμός αυξήθηκε με πολύ γρήγορους ρυθμούς και εξαπλώθηκε σε ολόκληρη την Αφρική πριν από 60.000-80.000 χρόνια, στην Ασία πριν από περίπου 60.000 χρόνια και στην Ευρώπη πριν από 40.000 χρόνια. Τα ίχνη του DNA δείχνουν ότι όλοι οι άνθρωποι που σήμερα ζουν εκτός Αφρικής προέρχονται από ένα και μοναδικό μεταναστευτικό κύμα, που κατέκλυσε όλες τις ηπείρους και εκτόπισε όλα τα προϋπάρχοντα ανθρώπινα είδη. Παρότι οι μελέτες του DNA υπήρξαν ιδιαίτερα ενδελεχείς, βασίζονται ωστόσο σε ορισμένες αμφιλεγόμενες υποθέσεις, κάτι που καθιστά τα χρονολογικά δεδομένα λιγότερο σαφή. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο, οι επιστήμονες αναζητούσαν συμπληρωματικά τεκμήρια: αρχαιολογικά ευρήματα από το μεγάλο κύμα της μετανάστευσης.

Ο καθηγητής Paul Mellars, ο οποίος θεωρείται παγκόσμια αυθεντία σε ό,τι αφορά τις πρώτες μεταναστεύσεις των ανθρώπων, αναγνώρισε σε ένα κέλυφος αυγού στρουθοκαμήλου από την Ινδία, ηλικίας 35.000 ετών, το χαρακτηριστικό μοτίβο από ένα κομμάτι κόκκινης ώχρας ηλικίας 75.000 ετών που βρέθηκε περισσότερα από 10.000 χιλιόμετρα μακριά: στη Νότια Αφρική.

Ο κόσμος κατοικήθηκε μέσα από ένα μεγάλο μεταναστευτικό κύμα, που ξεκίνησε από την Αφρική και που, μέσα σε μόλις 10.000 χρόνια, έφερε τους προγόνους μας μέχρι την Αυστραλία. Ακολουθώντας τις παράκτιες διαδρομές, εξαπλώθηκαν κατόπιν προς το βορρά

Ο Mellars είχε στα χέρια του την πρώτη αρχαιολογική απόδειξη για το ότι ένας αφρικανικός πολιτισμός είχε εξαπλωθεί μέχρι την Ινδία, ακριβώς όπως προέβλεπαν οι αναλύσεις DNA. Στην πορεία εμφανίστηκαν και άλλα ευρήματα, που δείχνουν να στηρίζουν τη θεωρία για τη μετανάστευση των προγόνων μας από την Αφρική.

Σε έκθεση για το λεγόμενο κρανίο Hofmeyr, το οποίο είχε ανακαλυφθεί το 1952 κοντά στην πόλη Hofmeyr της Νότιας Αφρικής, ο Νοτιοαφρικανός παλαιοντολόγος Alan Morris του Πανεπιστημίου του Cape Town και μια διεθνής ομάδα ερευνητών επιχείρησαν να το χρονολογήσουν με βάση την απολιθωμένη λάσπη που υπήρχε στις κοιλότητές του. Μέχρι τότε, οι ανθρωπολόγοι δεν είχαν καταφέρει να χρονολογήσουν το κρανίο με τη μέθοδο του άνθρακα 14, καθώς όλο το οργανικό υλικό είχε αποκολληθεί από τα οστά.

Εντυπωσιακά όμοια κρανία

Το κρανίο στάλθηκε σε ειδικούς στον Καναδά και στην Αγγλία, και τελικά χρονολογήθηκε στα 36.000 χρόνια. Αυτό ίσως να μην ακούγεται και τόσο σπουδαίο για ένα κρανίο από μια ήπειρο που μας έχει δώσει ευρήματα-«διαμάντια» από τους πρώτους προγόνους μας, όπως για παράδειγμα την ηλικίας 3,2 εκατομμυρίων ετών Lucy. Ωστόσο, το σημαντικό εδώ είναι ότι οι αρχαιολόγοι δε διέθεταν ανθρώπινα ευρήματα από την Αφρική για την περίοδο από 75.000 έως 20.000 χρόνια πριν. Αποδείχθηκε επίσης ότι το κρανίο έμοιαζε περισσότερο με εκείνα που προέρχονταν από περιοχές που απείχαν πάρα πολύ από τον τόπο εύρεσής του: τα κρανία των πρώτων Homo sapiens στην Ευρώπη.

Η ομοιότητα αυτή σημαίνει ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι της Νότιας Αφρικής και οι σύγχρονοι Ευρωπαίοι είχαν κοινούς προγόνους πριν από περίπου 35.000 χρόνια – προφανώς κάποιον πληθυσμό της ανατολικής Αφρικής που εξαπλώθηκε με εκρηκτικούς ρυθμούς πριν από 60.000-80.000 χρόνια.

Στην Ευρώπη της παγετωνικής εποχής, οι πρόγονοί μας είχαν και χρόνο και ενέργεια για να εκφραστούν καλλιτεχνικά στο φως των δαυλών και των λυχναριών

Μια «έκρηξη δημιουργικότητας»

Σύγχρονοι, από ανατομικής απόψεως, άνθρωποι υπάρχουν εδώ και τουλάχιστον 195.000 χρόνια –τα αρχαιότερα κρανία έχουν βρεθεί στο Omo της Αιθιοπίας–, αλλά, αν τα πράγματα έχουν έτσι, γιατί τους πήρε τόσο πολύ καιρό μέχρι να ξεκινήσουν να κατακτήσουν τον κόσμο; Τι περίμεναν;

Απαντώντας σε αυτά τα ερωτήματα, οι ερευνητές μιλάνε για μια «έκρηξη δημιουργικότητας», μια αλλαγή στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του εγκεφάλου, που άνοιξε το δρόμο για νέους τρόπους σκέψης και μια επινοητικότητα που εξασφάλιζε καλύτερη εκμετάλλευση των διαθέσιμων πόρων. Αυτή η «έκρηξη» μας έδωσε ίσως την πρώτη σύνθετη γλώσσα και κάποιες νέες κοινωνικές δομές. Πρόκειται ασφαλώς για πολύ σημαντικά «εφόδια», αλλά έχουμε επίσης εκείνη την εποχή, πριν από 60.000-80.000 χρόνια, κάποια αξιοπρόσεκτα στοιχεία, που στηρίζουν την άποψη ότι το είδος μας υπέστη εσωτερικές αλλαγές τέτοιες που δεν μπορούν να ανιχνευθούν σε σκελετούς.

Τυχεροί με τη δεύτερη

Οι ανατομικά σύγχρονοι άνθρωποι είχαν δοκιμάσει και παλιότερα την τύχη τους – ανεπιτυχώς όμως. Στο Es Skhul και στο Qafzeh του Ισραήλ έχουν βρεθεί κάποιοι «διάσημοι» σκελετοί ανατομικά σύγχρονων ανθρώπων, οι οποίοι έζησαν πριν από 90.000-110.000 χρόνια. Και στις δύο τοποθεσίες έχουν βρεθεί επίσης αντικείμενα από ώχρα και κοσμήματα, κάτι που σημαίνει ότι γίνονταν τελετουργικές ταφές με προσφορές.

Παρά το ότι αυτά τα αντικείμενα παραπέμπουν σε μια εξελιγμένη νόηση, τα εργαλεία που βρέθηκαν εδώ ανήκουν στον παλιό, πρωτόγονο τύπο εργαλείων, και ο πληθυσμός αυτός –απ’ ό,τι φαίνεται– δεν κατάφερε να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό. Απομεινάρια ανθρώπων του Νεάντερταλ σε παλιότερα και νεότερα γεωλογικά στρώματα αποκαλύπτουν ότι η παρουσία των σύγχρονων ανθρώπων υπήρξε βραχύβια εδώ. Αναγκάστηκαν σύντομα να αποσυρθούν από το προσκήνιο προς όφελος των ανθρώπων του Νεάντερταλ.

Εντελώς διαφορετικά εξελίχτηκαν τα πράγματα όταν η νέα, δημιουργική εκδοχή του σύγχρονου ανθρώπου εισέβαλε στις περιοχές του ανθρώπου του Νεάντερταλ. Οι απόγονοι των ταξιδευτών της παράκτιας διαδρομής παραγκώνισαν μέσα σε 2.000 χρόνια τους ανθρώπους του Νεάντερταλ, οι οποίοι ζούσαν στην Ευρώπη ήδη επί πολλές δεκάδες χιλιάδες χρόνια πριν. Ο δημιουργικός άνθρωπος μπορούσε να προσαρμόζεται με καταπληκτική ευκολία στις συνθήκες που επικρατούσαν βορειότερα.

Σε συνεργασία με το Science Illustrated