Ο Ηomo erectus (Άνθρωπος ο όρθιος) παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο γενεαλογικό δέντρο των ανθρώπινων ειδών. Χαρακτηρίζεται συνήθως ως μεγάλο άλμα στην εξέλιξη του ανθρώπου επειδή προσομοιάζει στην ανατομία και τη δεξιοτεχνία με το σύγχρονο άνθρωπο. Ο εγκέφαλός του είναι μεγαλύτερος από εκείνον των προγονικών ειδών. Απολιθώματα του Homo erectus και εργαλεία που ήρθαν τώρα στο φως στην Ασία και την Ευρώπη μάς αποκαλύπτουν πολλά μυστικά των μακρινών συγγενών μας.
Σύμφωνα με την κλασική θεωρία, ο Homo erectus εμφανίστηκε στην Αφρική και στη συνέχεια μετανάστευσε στην Ευρασία. Η χρονολόγηση των νέων ευρημάτων όμως το διαψεύδει. Στη Γεωργία εντοπίστηκαν ορισμένα από τα αρχαιότερα ευρήματα Homo erectus, τα οποία οδηγούν στο συμπέρασμα ότι δεν πρωτοεμφανίστηκε στην Αφρική αλλά στην Ασία ή την Ευρώπη. Η ανακάλυψη του Homo floresiensis στο νησί Flores της Ινδονησίας επίσης αλλάζει τα δεδομένα, επειδή παρουσιάζει ανατομικά χαρακτηριστικά τα οποία εμφανίζονται σε αρχαιότερα είδη, ίσως και παλαιότερα του Homo erectus.
Μπορούσε να διασχίσει τη θάλασσα
Γνωρίζουμε ότι ο Ηomo erectus είχε μετακινηθεί στην Ευρώπη, την Ασία και την Αφρική, αλλά μέχρι πρότινος παλαιοντολόγοι και ανθρωπολόγοι πίστευαν ότι δεν μπορούσε να διασχίσει τη θάλασσα. Τα νέα ευρήματα όμως ίσως τους υποχρεώσουν να αναθεωρήσουν αυτή την άποψη. Δεν έχουν βρεθεί βέβαια ίχνη των πλωτών μέσων που ίσως χρησιμοποιούσε. Τα αρχαιότερα γνωστά ευρήματα πλοίων είναι σκαμμένοι κορμοί δέντρων και προέρχονται από τη λίθινη εποχή. Είναι πολύ πιθανό όμως ο Ηomo erectus να διέσχιζε τη θάλασσα με κάποιο πλωτό μέσο αφού σήμερα έχουν βρεθεί ίχνη της παρουσίας του σε απομονωμένα νησιά.
Ο Homo erectus πρωτοεμφανίστηκε στην Ασία;
Μερικά από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα ανθρωπιδών που παρουσιάζουν ομοιότητες με τον H. erectus προέρχονται από τo Dmanisi στη νότια Γεωργία. Τμήματα του σκελετού, κρανίο και γνάθοι δείχνουν ότι πρόκειται για σχετικά μικρόσωμο ανθρωπίδη, στον οποίο δόθηκε το όνομα Homo georgicus. Οι επιστήμονες ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την ηλικία του ευρήματος, η οποία προσδιορίζεται στα 1,78-1,85 εκατομμύρια χρόνια επειδή είναι αρχαιότερο από όλα τα απολιθώματα του Η. erectus στην Αφρική όπου, σύμφωνα με την κλασική θεωρία, εξελίχθηκε από τον H. habilis. Εμφανίστηκε όμως πρώτα στην Αφρική; Πολλοί έχουν αρχίσει να αμφιβάλλουν.
Συνηθισμένες οι προσμείξεις με άλλα είδη
Οι πρώτοι ανθρωπίδες ίσως εγκατέλειψαν την Αφρική πριν από 2-2,5 εκατομμύρια χρόνια. Αυτοί ή άλλοι που ακολούθησαν έφτασαν στην Ινδονησία και εξελίχθηκαν στο είδος Homo floresiensis από το οποίο προέκυψε στην Ασία ο Η. erectus, ο οποίος αργότερα μετακινήθηκε στην Αφρική. Οι ειδικοί μιλούν συνήθως για δύο μεταναστεύσεις ανθρωπιδών από την Αφρική: του Ηomo erectus και του Homo sapiens. Δεν αποκλείεται όμως να έγιναν σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα τουλάχιστον τρεις μεταναστεύεις από την Αφρική: του Αυστραλοπίθηκου, του Η. erectus που είχε πρωτοεμφανιστεί στην Ασία και του H. sapiens.
Η περιγραφή του γονιδιώματος του Η. erectus είναι από τους σημαντικότερους στόχους της γενετικής επειδή είναι και το κλειδί της δικής μας εξελικτικής ιστορίας. Μάλλον δεν θα χρειαστεί να περιμένουμε πολύ. Το 2010 ανακοινώθηκε ότι βρέθηκε άγνωστος μέχρι σήμερα ανθρωπίδης, η γυναίκα Χ, στη Σιβηρία. Σε έρευνες αποδείχτηκε ότι γενετικό υλικό της γυναίκας Χ της Denisova υπάρχει και σε ντόπιους κάτοικους της Νέας Γουινέας και της Αυστραλίας.
Η γυναίκα της Denisova είναι ίσως συγγενικό είδος των Neanderthal, κατά συνέπεια συγγενεύουν και οι δύο με το σύγχρονο άνθρωπο. Δεν αποκλείεται όμως να είχε αποκοπεί πολύ νωρίτερα, από τότε που ανήκε στον Η. erectus. Οι έρευνες του DNA σε ανθρωπίδες έχουν σημειώσει απίστευτη πρόοδο τα τελευταία χρόνια και σίγουρα θα μας αποκαλύψουν πολλά μυστικά του πρώτου προγόνου μας.
