Οι κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας κρέμονται από μια κλωστή

Οι κήποι φαίνονταν από μακριά σαν ένας λόφος, και τα διάφορα τμήματά τους ήταν κτισμένα το ένα πάνω στο άλλο, σε πολλά επίπεδα. Τα πάντα ήταν κατάφυτα με όλων των λογιών τα δέντρα, και η δύναμη των μεγεθών και της χάρης προσέφερε στο θεατή μεγάλη ευχαρίστηση. Ένα σύστημα ποτίσματος έφερνε άφθονο νερό από το ποτάμι, αν και κανείς δεν μπορούσε να δει το πώς.

Με αυτό τον τρόπο περιγράφει τους μυθικούς κρεμαστούς κήπους της Βαβυλώνας ο Έλληνας ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης, που έζησε τον 1ο αιώνα π.Χ. Το πρόβλημα είναι ότι την εποχή που ο Διόδωρος έγραφε αυτά τα ποιητικά λόγια είχαν περάσει τουλάχιστον 500 χρόνια από τότε που χτίστηκαν οι κήποι και πολύς καιρός από τότε που καταστράφηκαν. Θα πρέπει λοιπόν και αυτός να βασίστηκε σε δευτερογενείς και τριτογενείς πηγές.

Σύμφωνα με την παράδοση, οι κήποι κατασκευάστηκαν από το Βαβυλώνιο αυτοκράτορα Ναβουχοδονόσορ Β΄, που βασίλεψε μεταξύ 604 και 562 π.Χ., σαν δώρο του αυτοκράτορα προς την αγαπημένη του σύζυγο, και ήταν ένα τεχνολογικό επίτευγμα.

Αντί να αναπτυχθούν σαν ένα μεγάλο πάρκο στο επίπεδο της επιφάνειας της γης, ήταν –σύμφωνα πάντα με την παράδοση– χτισμένοι σε πολλά επίπεδα, σε περιστύλια και ταράτσες, κατάφυτα με μεγάλα δέντρα. Η τροφοδοσία με νερό εξασφαλιζόταν μέσω ενός «κρυφού» μηχανισμού, που αντλούσε νερό από τον Ευφράτη και το ανέβαζε μέχρι τα ψηλότερα επίπεδα. Από κει έρρεε προς τα κάτω, περνώντας από όλα τα επίπεδα με τη βοήθεια ενός ευφυέστατου συστήματος καναλιών. Από μακριά, το σύμπλεγμα έμοιαζε, όπως λεγόταν, με έναν πυκνοφυτεμένο λόφο.

Πίσσα προστάτευε από την υγρασία

Το πόσο μεγάλο μπορούσε να είναι το σύμπλεγμα είναι δύσκολο να εκτιμηθεί. Κάποιοι ερευνητές υπολογίζουν ότι κάλυπτε μια έκταση 120 x 120 μέτρα, με ένα κεντρικό τμήμα που το περιστοίχιζαν ταράτσες, διαρρυθμισμένες σε τρία ή τέσσερα επίπεδα. Κάθε ταράτσα στηριζόταν σε στύλους με μεγάλο πάχος και σε τοιχώματα πλάτους έως και 7 μέτρων. Το πάτωμα στις ταράτσες είχε μια επίστρωση πίσσας, για να μη στάζουν νερά και καταστρέφονται οι τοίχοι και οι κολόνες, ενώ οι σωλήνες που οδηγούσαν το νερό από επίπεδο σε επίπεδο ήταν κατασκευασμένοι από μόλυβδο.

Οι Βαβυλώνιοι ήταν εξαιρετικοί μάστορες – μια τέτοια κατασκευή θα πρέπει να ήταν μέσα στις δυνατότητές τους. Το μεγαλύτερο πρόβλημα είχε να κάνει με το μηχανισμό ποτίσματος. Σύμφωνα με όλες τις πηγές, ήταν κατά κάποιον τρόπο εντοιχισμένος, και γι’ αυτό δεν υπάρχουν σχετικές λεπτομερείς περιγραφές.

Ιστορικοί «εμπλούτισαν» το θρύλο

Οι πηγές που διαθέτουμε για τους κρεμαστούς κήπους δε μας βοηθούν ιδιαίτερα: Όλα όσα γνωρίζουμε γι’ αυτούς προέρχονται από τις περιγραφές πέντε αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Όλοι οι μεταγενέστεροι συγγραφείς βασίστηκαν σε αυτές τις περιγραφές, προσθέτοντας μάλιστα συχνά δικές τους ευφάνταστες –και αυθαίρετες– επινοήσεις. Όλα αυτά έχουν οδηγήσει πολλούς ερευνητές στο να αμφισβητήσουν την ίδια την ύπαρξη των κήπων.

Το 1993, η Stephanie Dalley, ερευνήτρια του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, διατύπωσε την άποψη ότι ίσως τελικά οι κήποι να υπήρξαν, όχι όμως στη Βαβυλώνα, αλλά στη Νινευή, την πρωτεύουσα της Ασσυρίας. Γνωρίζουμε ότι εκεί ο ηγεμόνας Σενναχειρείμ, περίπου 100 χρόνια νωρίτερα από το Ναβουχοδονόσορ, κατασκεύασε όντως πανέμορφους κήπους. Στο Βρετανικό Μουσείο, μάλιστα, υπάρχει ένα σχετικό ανάγλυφο, που απεικονίζει ένα λαμπρό σύμπλεγμα πάρκων. Ίσως αυτοί να ήταν οι πραγματικοί κρεμαστοί κήποι, και με το πέρασμα του χρόνου να τοποθετήθηκαν λανθασμένα στη Βαβυλώνα.

Δε διαθέτουμε λεπτομερείς περιγραφές των κήπων της Νινευή, ώστε να είμαστε σε θέση να τις παραβάλουμε με τις αναφορές των αρχαιοελληνικών πηγών. Εντούτοις, η άποψη ότι οι κήποι βρίσκονταν στη Νινευή έχει κερδίσει την αποδοχή των ιστορικών και των αρχαιολόγων.

Ανεξάρτητα από το πού βρίσκονταν οι κήποι, το μυστήριο του ποτίσματός τους παραμένει ανεξιχνίαστο, αλλά και γι’ αυτό η Stephanie Dalley έχει μια θεωρία. Πιστεύει ότι, κατά πάσα πιθανότητα, χρησιμοποιούνταν αντλίες παρόμοιες με την περίφημη «έλικα», ή ατέρμονα κοχλία, του Αρχιμήδη. Βέβαια, ο Αρχιμήδης έζησε τον 3ο αιώνα π.Χ., αλλά η Dalley υποστηρίζει πως έχει αποδείξεις ότι ο μηχανισμός αυτός ήταν γνωστός στην Περσία ήδη 400 χρόνια νωρίτερα.

Ίσως οι κήποι ήταν βυθισμένοι

Μια ρηξικέλευθη λύση για το αίνιγμα του ποτίσματος των κήπων μάς έρχεται από την Karen Foster του Πανεπιστημίου Yale των ΗΠΑ. Το 1995, η Foster εισηγήθηκε την ιδέα ότι όλη η ιστορία των κρεμαστών κήπων βασίζεται σε μια παρεξήγηση. Πιστεύει ότι οι κήποι δεν ήταν «κρεμαστοί», αλλά πιθανότατα βυθισμένοι, μια τεχνική γνωστή από την αρχαία Αίγυπτο. Με τους βυθισμένους κήπους, οι Αιγύπτιοι κατάφερναν να κάνουν το κλίμα κάπως πιο δροσερό. Αν ισχύει η θεωρία της Foster, τότε η όλη ιστορία κρέμεται από μια κλωστή. Ίσως ο κατάλογος με τα Επτά Θαύματα της αρχαιότητας θα πρέπει να αναθεωρηθεί, ώστε να περιλάβει τους βυθισμένους κήπους της Νινευή, στη θέση των κρεμαστών κήπων της Βαβυλώνας.

Σε συνεργασία με το Science Illustrated