Τα μάτια θεωρούνται το παράθυρο της ψυχής, αλλά στην πραγματικότητα αποκαλύπτουν πολλά και για την υγεία της καρδιάς.

Οι αιφνίδιες αλλαγές στην όραση, όπως το θόλωμα, τα σκοτεινά σημεία και οι σκιές, μπορεί να αποτελούν ένδειξη απόφραξης στα αιμοφόρα αγγεία τους, η οποία με τη σειρά της μπορεί να προμηνύει ένα επερχόμενο εγκεφαλικό επεισόδιο. Ολοένα περισσότερα επιστημονικά δεδομένα, εξάλλου, υποδηλώνουν ότι οι αδιόρατες, πρώιμες βλάβες στα μικροσκοπικά αγγεία των ματιών μπορεί να αποτελούν προάγγελο καρδιαγγειακών νοσημάτων.

Ενδείξεις ύποπτες για καρδιολογικά προβλήματα είναι και ασυνήθιστες εκδηλώσεις στα μάτια, όπως η δημιουργία κιτρινωπών, επίπεδων πλακών στο βλέφαρο ή ακόμα και η συστολή και διαστολή της κόρης των ματιών με κάθε κτύπο της καρδιάς.

«Ολοένα περισσότερα επιστημονικά δεδομένα υποδηλώνουν ότι ορισμένοι θεμελιώδεις μηχανισμοί αποτελούν ταυτοχρόνως βάση των καρδιαγγειακών παθήσεων και πολλών οφθαλμοπαθειών, κυρίως όσων σχετίζονται με την ηλικία και με χρόνιες παθήσεις», λέει ο Χειρουργός-Οφθαλμίατρος δρ Αναστάσιος-Ι. Κανελλόπουλος, MD, ιδρυτής και επιστημονικός διευθυντής του Ινστιτούτου Οφθαλμολογίας LaserVision και καθηγητής Οφθαλμολογίας του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU Medical School). «Στην κατηγορία αυτή ανήκουν, π.χ., η ηλικιακή εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, το γλαύκωμα και η διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια. Οι παθήσεις αυτές όχι μόνο μοιράζονται έναν ισχυρό υποκείμενο παθογενετικό μηχανισμό με τα καρδιαγγειακά νοσήματα, αλλά οι οφθαλμοπάθειες ενδέχεται να ωφελούνται από τους ίδιους τύπους θεραπείας».

Η συσχέτιση καρδιαγγειακών και οφθαλμικών παθήσεων είναι τέτοια, ώστε πρόσφατη μελέτη έδειξε πως μια προηγμένη οφθαλμολογική εξέταση μπορεί να συμβάλλει στη διάγνωση της καρδιοπάθειας. Η εξέταση λέγεται οπτική τομογραφία συνοχής και σε μελέτη με 160 εθελοντές διαπιστώθηκε ότι ανιχνεύει μικροσκοπικές βλάβες στον αμφιβληστροειδή χιτώνα των ματιών που προκαλούνται από ισχαιμία λόγω απόφραξης σε κάποια αρτηρία του.

Η ισχαιμία σημαίνει μειωμένη αιμάτωση. Όταν συμβεί αυτό, τα κύτταρα του χιτώνα πεθαίνουν και δημιουργούνται χαρακτηριστικά «σημάδια» που ονομάζονται ισχαιμικές περιαγγειακές βλάβες αμφιβληστροειδούς. Η νέα μελέτη έδειξε πως όσοι έχουν τέτοιου είδους βλάβες, διατρέχουν κατά 60% μεγαλύτερο κίνδυνο να πάσχουν από υποκείμενη καρδιαγγειακή νόσο. Μάλιστα όσο περισσότερες είναι οι περιαγγειακές βλάβες του αμφιβληστροειδούς, τόσο πιθανότερη είναι η καρδιαγγειακή νόσος.

«Τα μάτια αποτελούν το μοναδικό τμήμα του σώματος όπου μπορούν να ελεγχθούν με μη επεμβατικούς τρόπους τα αγγεία, τα νεύρα και ο συνδετικός ιστός. Γι’ αυτό τον λόγο ο οφθαλμίατρος είναι συχνά ο πρώτος που διαπιστώνει ότι ένας ασθενής έχει υπέρταση, υψηλή χοληστερόλη ή ακόμα και ένα “σιωπηρό” (ασυμπτωματικό) εγκεφαλικό», τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος. «Λογικό είναι λοιπόν να διεξάγονται έρευνες σαν κι αυτή, στις οποίες αναζητάμε έναν αξιόπιστο βιοδείκτη που θα επιτρέψει την πρωιμότερη διάγνωση των καρδιαγγειακών νοσημάτων».

Οι οφθαλμικές εκδηλώσεις που είναι ύποπτες για καρδιαγγειακά προβλήματα είναι πολλές. Για παράδειγμα, η ανάπτυξη κιτρινωπών, επίπεδων πλακών στο πάνω ή στο κάτω βλέφαρο, συνήθως προς την εσωτερική πλευρά του ματιού, ονομάζεται ξανθέλασμα και αποτελεί ένδειξη υπερχοληστερολαιμίας (αυξημένη χοληστερόλη στο αίμα). Πρόβλημα με την χοληστερόλη μπορεί να σημαίνει και η δημιουργία ανοιχτόχρωμου δακτυλίου γύρω από την ίριδα των ματιών σε ηλικιωμένα άτομα.

Όταν εξάλλου συγχρονιστεί η συστολή και η διαστολή της κόρης των ματιών με τους κτύπους της καρδιάς, η αιτία μπορεί να είναι η ανεπάρκεια της αορτικής βαλβίδας. Αυτή είναι μία κατάσταση στην οποία δεν λειτουργεί καλά η αορτική βαλβίδα, με συνέπεια μικρή ποσότητα αίματος να παλινδρομεί προς την καρδιά (προς την αριστερή κοιλία) αντί να εξωθείται προς το σώμα.

Η παλινδρόμηση της αορτικής βαλβίδας συνήθως προκαλεί κόπωση και δύσπνοια, αλλά στις σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε συγχρονισμό της κόρης των ματιών με τους καρδιακούς παλμούς. Το φαινόμενο αυτό, που είναι σπάνιο, είναι γνωστό ως σημάδι Landolfi, από το όνομα του γιατρού που το περιέγραψε για πρώτη φορά (το 1909).

Ένα άλλο σπάνιο οφθαλμολογικό σύμπτωμα, το επίμονο οίδημα (πρήξιμο) των ματιών, μπορεί να είναι συνέπεια της κυανωτικής καρδιοπάθειας. Αυτή είναι μία συγγενής καρδιακή πάθηση (ένα καρδιολογικό πρόβλημα που υπάρχει από τη γέννηση του ατόμου) και προκαλεί μειωμένα επίπεδα οξυγόνου στο αίμα.

Υπάρχουν, όμως, και οφθαλμικές εκδηλώσεις που έχουν τη ρίζα τους σε πολύ συνηθισμένα καρδιαγγειακά προβλήματα. Όταν, π.χ., τα αγγεία του αμφιβληστροειδούς είναι λεπτά, στενά και αδιαφανή, η αιτία μπορεί να είναι η υπέρταση.

Όπως εξηγεί ο κ. Κανελλόπουλος, ο φωτοευαίσθητος αμφιβληστροειδής χιτώνας που βρίσκεται βαθιά μέσα στα μάτια, έχει τεράστιες ανάγκες σε οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά, γι’ αυτό και διαθέτει πολλά αγγεία. Ωστόσο τα αγγεία του εύκολα υφίστανται βλάβες από την υπέρταση. «Η εικόνα των αγγείων του αμφιβληστροειδούς στον υπερτασικό ασθενή είναι πολύ χαρακτηριστική, γι’ αυτό συχνά οι οφθαλμίατροι είναι οι πρώτοι που ενημερώνουν τους ασθενείς τους ότι έχουν πρόβλημα με την πίεσή τους», λέει.

Αντίστοιχα, αν ανιχνευθεί απόφραξη σε κάποια αρτηρία του αμφιβληστροειδούς, η αιτία μπορεί να είναι ένα επικείμενο σοβαρό καρδιαγγειακό επεισόδιο, π.χ. η κολπική μαρμαρυγή (σοβαρή καρδιακή αρρυθμία) ή ένα εγκεφαλικό επεισόδιο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο αν ένας ασθενής χάσει παροδικά την όρασή του από το ένα μάτι, πρέπει να ελεγχθεί επειγόντως από τον οφθαλμίατρο, τονίζει ο κ. Κανελλόπουλος.

Πάντως τα καρδιαγγειακά προβλήματα δεν προκαλούν μόνο άμεσα συμπτώματα στα μάτια. Μπορεί να αυξάνουν και τον κίνδυνο αναπτύξεως ορισμένων οφθαλμοπαθειών. Αρκετές μελέτες, λ.χ., έχουν συσχετίσει την  αποφρακτική νόσο της καρωτίδας με αυξημένη συχνότητα της ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας και της διαβητικής αμφιβληστροειδοπάθειας.

«Οι καρωτίδες είναι οι αρτηρίες που τροφοδοτούν με αίμα τον εγκέφαλο. Η ανάπτυξη στενώσεων ή αποφράξεων σε αυτές, μειώνει ή διακόπτει αντίστοιχα τη ροή του αίματος και αποτελεί συνηθισμένη αιτία εγκεφαλικών επεισοδίων», λέει ο καθηγητής. «Ταυτοχρόνως όμως η ελλιπής αιμάτωση φαίνεται πως δημιουργεί προβλήματα και στα μάτια, αυξάνοντας τον κίνδυνο των συγκεκριμένων οφθαλμοπαθειών».

Ειδικά όσον την τρίτη ηλικία και την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας, υπάρχει παράλληλη συσχέτιση με την υπερχοληστερολαιμία και τη στεφανιαία νόσο. «Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι η αγωγή με στατίνες για τη μείωση της χοληστερόλης βελτιώνει και τις εναποθέσεις λιποφουσκίνης στην ωχρά, μιας ουσίας που επιδεινώνει την ξηρού τύπου εκφύλιση», εξηγεί.

Πρακτικά αυτό σημαίνει πως όλοι οι αγγειακοί ασθενείς, ειδικά όσοι έχουν στεφανιαίο νόσημα, χρήζουν προσεκτικής οφθαλμολογικής αξιολόγησης. Και το αντίστροφο, όλοι οι ασθενείς με ηλιακή εκφύλιση ώχρας χρήζουν προσεκτικής καρδιολογικής αξιολόγησης. «Δεν είναι τυχαίο ότι η οφθαλμολογική δίαιτα για τη συντήρηση της υγιούς ωχράς είναι σχεδόν ταυτόσημη με την αντιοξειδωτική καρδιολογική διατροφή», υπογραμμίζει ο κ. Κανελλόπουλος.

Και καταλήγει: «Τα στοιχεία αυτά υποδηλώνουν ότι ένας έμπειρος οφθαλμίατρος μπορεί να δει στα μάτια πολλά περισσότερα από το γλαύκωμα ή τη μυωπία. Και αυτό είναι ένας ακόμα λόγος για τον οποίο δεν πρέπει να αμελούμε τον τακτικό, προληπτικό έλεγχο των ματιών».