Το ανεμοδαρμένο υψίπεδο Ξιενγκ Κουάνγκ στο βόρειο Λάος είναι διάσπαρτο από γιγάντια λίθινα πιθάρια. Ορισμένα από αυτά είναι στοιβαγμένα σε συστάδες, χωρίς όμως κάποια εμφανή διάταξη. Αυτό είναι κάτι το αξιοπερίεργο, όπως άλλωστε και η ίδια η ιστορία των πιθαριών. Λίθινα πιθάρια έχουν βρεθεί σε περίπου 60 διαφορετικά σημεία, και σε μερικά από αυτά βρέθηκαν μέχρι και 250 πιθάρια. Είναι το σήμα κατατεθέν της περιοχής, απ’ όπου προέρχεται και η ονομασία της: Υψίπεδο των Πιθαριών. Ποια είναι όμως η προέλευση των πιθαριών; Σε τι χρησίμευαν; Ποιοι τα κατασκεύασαν;
Σύμφωνα με έναν τοπικό θρύλο, πριν από 1.500 χρόνια, ο βασιλιάς Κουν Τζεουάμ έδωσε στο Ξιενγκ Κουάνγκ μια σκληρή μάχη ενάντια σε έναν αντίπαλο βασιλιά. Ο στρατός του Κουν Τζεουάμ νίκησε, και για τα επινίκια στήθηκε μια μεγάλη γιορτή με τεράστιες ποσότητες «λάου λάου» – ενός τοπικού κρασιού από ρύζι, με μεγάλη περιεκτικότητα σε αλκοόλ. Σύμφωνα πάντα με το θρύλο, τα τεράστια πιθάρια χρησίμευσαν για το κρασί και εγκαταλείφθηκαν εκεί μετά τα επινίκια.
Οι περισσότεροι αρχαιολόγοι κλίνουν, ωστόσο, προς μια διαφορετική ερμηνεία: Πιστεύουν ότι τα πιθάρια χρησιμοποιούνταν για τον ενταφιασμό των νεκρών. Η ερμηνεία αυτή παραμένει όμως ατεκμηρίωτη. Το Υψίπεδο των Πιθαριών βρίσκεται κοντά στα σύνορα με το Βιετνάμ και βομβαρδίστηκε ανηλεώς από τους Αμερικανούς κατά τη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ. Ακόμη και σήμερα, το έδαφος είναι σπαρμένο με βόμβες που δεν εξερράγησαν, γεγονός που καθιστά την αρχαιολογική έρευνα στο υψίπεδο εξαιρετικά επικίνδυνη.
Οι γνώσεις μας προέρχονται από τη δεκαετία του 1930
Τα εντυπωσιακά αυτά πιθάρια έγιναν για πρώτη φορά γνωστά το 1909, όταν ο Γάλλος τελωνειακός υπάλληλος Vinet ανέφερε την ύπαρξή τους. Ωστόσο, το Υψίπεδο των Πιθαριών έγινε αντικείμενο σοβαρής αρχαιολογικής έρευνας τη δεκαετία του 1930, όταν και πάλι μια Γαλλίδα αρχαιολόγος, η Madeleine Colani, επισκέφτηκε την περιοχή. Το 600 σελίδων έργο της «Οι μεγάλιθοι του Άνω Λάος» παραμένει μέχρι σήμερα η καλύτερη πηγή για τα αινιγματικά λίθινα πιθάρια, και πολλές από τις θεωρίες της δεν έχουν καταρριφθεί από τους σύγχρονους αρχαιολόγους.
Μέχρι σήμερα έχουν εντοπιστεί περίπου 3.000 πιθάρια στο Ξιενγκ Κουάνγκ. Τα πιθάρια έχουν σμιλευτεί σε γρανίτη, αμμόλιθο ή ασβεστόλιθο και έχουν ύψος από 1 έως 3 μέτρα. Ορισμένα από αυτά είναι διακοσμημένα με εγχάρακτα μοτίβα που απεικονίζουν, μεταξύ άλλων, γάτες, πιθήκους, άστρα, μια ιδιόμορφη ανθρώπινη φιγούρα με απλωμένα τα χέρια, ή σχήματα με ομόκεντρους κύκλους. Η Madeleine Colani έκανε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανακάλυψη, η οποία ενισχύει ακόμη περισσότερο τη θεωρία περί ταφικής χρήσης των πιθαριών, σε μια σπηλιά στην περιοχή Μπαν Ανγκ.
Έκαιγαν τις σορούς σε σπηλιά
Η είσοδος της σπηλιάς είχε πελεκηθεί, κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η σπηλιά χρησιμοποιούνταν από τους ντόπιους. Σε έναν από τους τοίχους της υπήρχαν έντονα ίχνη καπνιάς, και στο δάπεδό της η Colani βρήκε ίχνη από απανθρακωμένα ανθρώπινα οστά. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η σπηλιά διαθέτει και δύο φυσικές καπνοδόχους, η Colani κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πιθανότατα χρησιμοποιούνταν ως κρεματόριο ή ως τόπος ταφικών τελετουργιών, μάλλον από τους ίδιους ανθρώπους που κατασκεύασαν τα λίθινα πιθάρια.
Το υψίπεδο καθαρίζεται από τις βόμβες
Το 1998 η UNESCO ξεκίνησε ένα μεγάλο πρόγραμμα για τη διάσωση των πιθαριών. Στόχος του προγράμματος είναι να ενταχθεί η περιοχή στον κατάλογο των μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Κάτι τέτοιο όμως απαιτεί πολυετή προεργασία. Πρώτα απ’ όλα, θα πρέπει η πρόσβαση για τον τοπικό πληθυσμό, τους τουρίστες και τους αρχαιολόγους να είναι ασφαλής, και αυτό θα καταστεί εφικτό μόνο αν καθαριστεί το υψίπεδο από τις βόμβες που δεν έχουν εκραγεί. Για το λόγο αυτό, μια ομάδα πυροτεχνουργών χτενίζει συστηματικά την περιοχή.
Η Βελγίδα αρχαιολόγος Julie Van Den Bergh, που συμμετέχει στην αποστολή της UNESCO, επισκέπτεται την περιοχή κάθε χρόνο από το 2000. Το πρωταρχικό καθήκον των αρχαιολόγων είναι να μετρήσουν και να καταγράψουν όσο το δυνατόν περισσότερα πιθάρια. Εκτός αυτού, θα χαρτογραφήσουν όλες τις ήδη γνωστές θέσεις με πιθάρια και θα ερευνήσουν την περιοχή για να εντοπίσουν τυχόν νέες. Όλες οι πληροφορίες θα καταχωριστούν σε μια βάση δεδομένων, που θα αξιοποιηθεί για περαιτέρω έρευνες. Παράλληλα, σχεδιάζεται ένας τρισδιάστατος χάρτης της περιοχής, ώστε να καταγραφούν όσο το δυνατόν περισσότερες λεπτομέρειες.
Προς μεγάλη απογοήτευση των αρχαιολόγων, το πρόγραμμα της UNESCO αποβλέπει πάνω απ’ όλα στην προστασία της περιοχής, καθώς δεν υπάρχουν ακόμη διαθέσιμοι πόροι για πιο εκτεταμένες αρχαιολογικές έρευνες.
Ωστόσο, ο καθαρισμός από τις βόμβες έχει και ένα παράπλευρο όφελος για τους αρχαιολόγους. Η Julie Van Den Bergh, ακολουθώντας τους πυροτεχνουργούς, μελέτησε πολλούς από τους λάκκους που άνοιξαν. Έτσι βρήκε, μεταξύ άλλων, κομμάτια απανθρακωμένου ξύλου, καθώς και δύο άθικτες τεφροδόχους. Αν και οι ακτινογραφίες αποκάλυψαν πιθανά ίχνη οστών στη μία από αυτές, θα πρέπει να παραμείνουν και οι δύο άθικτες, μέχρις ότου εξασφαλιστούν οι πόροι για πιο ενδελεχείς έρευνες.
