Το είδωλο στον καθρέφτη φέρνει τρόμο. Χέρια και πόδια είναι χοντρά και το λίπος έχει κατακλύσει στομάχι, γοφούς και μέση. Έτσι βλέπει τον εαυτό της η λιπόσαρκη κοπέλα, γιατί όποιος πάσχει από διατροφικές διαταραχές ανακαλύπτει πως το λίπος επιτίθεται ανελέητα στο σώμα του, ακόμη κι αν σ’ αυτό δεν έχει πλέον μείνει παρά πετσί και κόκαλο.
Τέτοιες παράλογες εμμονές που σχετίζονται με το σώμα, σε συνδυασμό με το αίσθημα πως οι άλλες γυναίκες είναι πιο ελκυστικές, είναι οι καθοριστικοί μηχανισμοί πίσω από την ανορεξία και τη βουλιμία. Τα συμπτώματα εκδηλώνονται με μη φυσιολογικές διατροφικές συμπεριφορές – ο ανορεξικός λιμοκτονεί, ο βουλιμικός τρώει ακατάσχετα και επανέρχεται αφού κάνει εμετό.
Η ανορεξία είναι η πιο θανατηφόρα ψυχική νόσος και προσβάλλει 1% περίπου των νέων κοριτσιών παγκοσμίως. Ύστερα από 20 χρόνια, το 1/5 των ασθενών –συνήθως, κορίτσια ή νέες γυναίκες– πεθαίνουν από ασιτία.
Η νόσος εκδηλώνεται σχεδόν πάντα στην εφηβεία. Το πόσο εκτεθειμένος είναι κανείς συναρτάται με την προσωπικότητά του. Παράγοντες κινδύνου είναι η τελειομανία και το άγχος –χαρακτηριστικά που ενισχύονται κατά τη συγκεκριμένη ηλικιακή περίοδο λόγω ορμονικών αλλαγών– καθώς και μια νοσηρή εμμονή για το πάχος και την εμφάνιση. «Οι ασθενείς με ανορεξία ισχυρίζονται συχνά πως η δίαιτα τούς μειώνει το άγχος, ενώ το φαγητό το αυξάνει», λέει ο ψυχίατρος Walter Kaye του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια, στο Σαν Ντιέγκο.
Φορτωμένοι με άγχος, οι ανορεξικοί προσπαθούν να χάσουν όλο και περισσότερο βάρος μέχρι που καταλήγουν λιπόσαρκοι. Παράλληλα, στερούνται την ικανότητα να ζήσουν και να εκτιμήσουν το σήμερα. Ζυγίζουν συνεχώς τις συνέπειες των πράξεών τους.
Με λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) του εγκεφάλου οι επιστήμονες έδειξαν πως σε άτομα με ανορεξία παρουσιάζονται αλλοιώσεις περιοχών του εγκεφάλου που κατευθύνουν τον τρόπο που αισθάνεται το σώμα – για παράδειγμα, το αίσθημα της ευφορίας που πυροδοτείται από ένα καλό γεύμα. Το αποτέλεσμα είναι πως δεν αισθάνονται πείνα.
Αυτή η επικίνδυνη κατάσταση πρέπει φυσικά να αντιμετωπιστεί όσο το δυνατόν ταχύτερα. «Εφαρμόζονται διάφορες μορφές ψυχοθεραπείας σε συνδυασμό με ένα πρόγραμμα σίτισης, αλλά οι σημερινές μέθοδοι θεραπεύουν μόλις τους μισούς ασθενείς. Ένας από τους λόγους είναι πως τα θεραπευτικά μοντέλα εστιάζουν με λάθος τρόπο στην παραποιημένη εικόνα του σώματος», ισχυρίζεται η Γερμανίδα ψυχολόγος Silja Vocks του Ruhr-Universität Bochum.
Η θεραπεία του καθρέφτη
Ένα καθοριστικό συμπλήρωμα στις υπάρχουσες θεραπείες που σχεδίασε η Vocks με τη συνάδελφό της Tanja Legenbauer αφορά σε μια θεραπεία που ομαλοποιεί τη σχέση του ασθενούς με το σώμα, ώστε να μην το εκλαμβάνει πλέον ως εχθρό.
Τα κορίτσια που πάσχουν από διατροφικές διαταραχές συχνά αποφεύγουν να κοιτάζονται στον καθρέφτη. Κρύβουν την αλήθεια κάτω από φαρδιά ρούχα και αποφεύγουν παραλίες και πισίνες. Αντίθετα, ελέγχουν αδιάκοπα τον εαυτό τους μετρώντας καθημερινά την περιφέρειά τους και ανεβαίνουν κάθε τρεις και λίγο στη ζυγαριά.
Η Legenbauer με τη Vocks, λοιπόν, υποχρεώνουν τα κορίτσια να σταθούν με μπικίνι μπροστά σε ένα μεγάλο καθρέφτη, ενώ τα βιντεοσκοπούν από πολλές διαφορετικές γωνίες. Σε μια ομαδική συνεδρία προβάλλονται τα φιλμ και καλούνται τα κορίτσια να περιγράψουν τη σιλουέτα τους, ιδίως εκείνα τα μέρη του σώματός τους με τα οποία είναι περισσότερο δυσαρεστημένα.
Υπάρχουν πολλές μελέτες που δείχνουν πως η «θεραπεία του ειδώλου του σώματος» λειτουργεί. Τα κορίτσια αποκτούν όχι μόνο καλύτερη σχέση με το σώμα τους αλλά και σημαντικά βελτιωμένη συμπεριφορά σίτισης, ενισχύοντας την αυτοπεποίθησή τους. Οι επιστήμονες στο Bochum, ωστόσο, θέλουν να πάνε ένα βήμα παραπέρα και να μάθουν πώς λειτουργεί η θεραπεία τους στον εγκέφαλο. Υπό την καθοδήγηση του νευροψυχολόγου Boris Suchan, 13 ανορεξικοί, 15 βουλιμικοί καθώς και μια ομάδα ελέγχου 27 υγιών γυναικών υπεβλήθησαν σε τομογραφίες. Οι ασθενείς μοιράστηκαν σε δύο ομάδες. Η μία ομάδα ξεκίνησε «θεραπεία του ειδώλου του σώματος», ενώ η άλλη παρέμεινε στην αναμονή.
Οι εγκέφαλοι των ασθενών μελετήθηκαν με λειτουργική μαγνητική τομογραφία στην αρχή του πειράματος αλλά και ύστερα από δέκα εβδομάδες θεραπείας. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης, οι ασθενείς έβλεπαν εικόνες ανθρώπινων σωμάτων εναλλάξ με διάφορα αντικείμενα καθώς και μια αλληλουχία εικόνων του ίδιου τους του σώματος και του σώματος μιας άγνωστης γυναίκας. Με τον τρόπο αυτό οι επιστήμονες κατόρθωσαν να εντοπίσουν τα πιο ενεργά κέντρα ενόσω ο εγκέφαλος επεξεργαζόταν εικόνες σωμάτων. Πρόκειται κυρίως για την ΕΒΑ (Extrastriate Body Area).
Στις πρώτες τομές –στην αρχή του πειράματος–, στους ασθενείς με διατροφικές διαταραχές, δεν εμφανιζόταν καμία σχεδόν δραστηριότητα στην ΕΒΑ, αλλά δέκα εβδομάδες αργότερα παρατηρήθηκε σαφώς πιο αυξημένη δραστηριότητα στους ανορεξικούς και μειωμένη στους βουλιμικούς. Σε αυτούς που περίμεναν δεν παρατηρήθηκε καμιά αλλαγή – η δραστηριότητα παρέμεινε μηδαμινή.
Οι Γερμανοί ψυχολόγοι εργάζονται τώρα για να βελτιώσουν τη θεραπεία και η δουλειά τους έχει καταστεί ευκολότερη, αφού μπορούν συνεχώς να ελέγχουν την αποτελεσματικότητα που έχει η θεραπεία στη δραστηριότητα του εγκεφάλου.
Σε συνεργασία με το Science Illustrated
