Το δεύτερο της βιβλίο κυκλοφόρησε εδώ και λίγες ημέρες η γνωστή δημοσιογράφος της ΕΡΑ Κομοτηνής και αγαπητή συνάδελφος, Μαρία Νικολάου, με τίτλο «Όψεις του δωσιλογισμού στη Θράκη».
Οι μνήμες της Κατοχής, της Αντίστασης και του Εμφυλίου, αν και διατηρούνται ζωντανές σε αρκετούς Έλληνες, παύουν προοδευτικά να αποτελούν σημείο τριβής ή πεδίο πολιτικής επιρροής. Σε μια προσπάθεια προσέγγισης αυτής της περιόδου μέσω της νέας της έκδοσης η Μαρία Νικολάου διαπιστώνει ότι το φαινόμενο του δωσιλογισμού εξακολουθεί στον τόπο μας να παραμένει στο περιθώριο της ιστορικής γραφίδας, αποτελεί πρόκληση και δύναται να διεγείρει συναισθηματικές φορτίσεις και αναμνησιακές διεγέρσεις.
Η αφετηρία, τα κίνητρα, τα οφέλη των δωσιλόγων, η πολιτική των κατακτητών καθώς και η στάση των πολιτών και του Τύπου (απέναντι στους δωσίλογους) αποτέλεσαν το αντικείμενο αυτής της ιστορικής έρευνας. Στη μελέτη αυτή, έχοντας τοπική αφετηρία, η Μαρία Νικολάου αξιοποιεί τα επιστημονικά συμπεράσματα και προβαίνει σε μια διασύνδεσή τους με κοινωνικές δομές, χρησιμοποιώντας συνδυαστικά γραπτές και προφορικές πηγές. Χωρίς καμιά διάθεση πολιτικής στράτευσης, εντρυφώντας στις αποφάσεις του Ειδικού Δικαστηρίου Κομοτηνής, στα δημοσιεύματα της εποχής και στις μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα, αναζητά τις αφετηρίες, τα κίνητρα και τα βαθύτερα αίτια συμπεριφορών που τραυμάτισαν το κοινωνικό σύνολο. Η κατανόηση των βασικών χαρακτηριστικών του φαινομένου, οι συνθήκες δυνάμει των οποίων δημιουργήθηκε, καθώς και οι κοινωνικοπολιτικές ζυμώσεις της εποχής εκείνης συνδράμουν στην κατανόηση του φαινομένου του δωσιλογισμού και αποτυπώνουν χαρακτηριστικά γνωρίσματα της εποχής που αξίζει να αποτελέσουν αντικείμενο περαιτέρω επισταμένης μελέτης.
Υλοποιώντας βήμα – βήμα την εκπόνηση αυτής της μελέτης στράφηκε αρχικά στον εντοπισμό των αποφάσεων του Ειδικού Δικαστηρίου Δωσιλόγων Κομοτηνής, στη μελέτη αυτών και στη σταχυολόγηση των σημαντικότερων πληροφοριών, όπως το φύλο των κατηγορουμένων, την καταγωγή, το θρήσκευμα, την ηλικία, τον τόπο κατοικίας, την αθώωση ή καταδίκη τους κ.ά. Ένας ξεχασμένος «θησαυρός» στο Εφετείο Θράκης ήταν μόνον η αρχή. Παρθένο και αταξινόμητο το αρχειακό υλικό έμοιαζε να περιμένει να στηριχτούμε πάνω του ανιχνεύοντας μία προς μία τις υποθέσεις της συνεργασίας με τους κατακτητές. Χιλιάδες σκονισμένα έγγραφα, πολλές αθέατες πτυχές του πρόσφατου παρελθόντος της ιστορίας της Θράκης σε μια εποχή που η ιερή αγανάκτηση κατά των κατακτητών κορυφωνόταν, όταν οι Γερμανοί, όχι μόνο επέτρεψαν την είσοδο και των Βουλγάρων στα ελληνικά εδάφη, αλλά παρέδωσαν σ’ αυτούς την ανατολική Μακεδονία και Θράκη.
Στο επόμενο βήμα της έρευνας κύριο ρόλο διαδραμάτισε ο εντοπισμός των ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα της βουλγαρικής Κατοχής και η λήψη συνεντεύξεων μέσα από τις οποίες, πέρα από τις βιωματικές εμπειρίες των αφηγητών, αποτυπώσαμε και στοιχεία έντονου προβληματισμού που μπορούν να αποτελέσουν το εποικοδομητικό θεμέλιο για περαιτέρω έρευνα.
Παράλληλα, ερεύνησε τα αρχεία των εφημερίδων της Θεσσαλονίκης «Ελληνικός Βορράς» και «Μακεδονία» των ετών 1945-1946 (αρχείο που εντοπίσαμε στην Δημοτική Βιβλιοθήκη της Θεσσαλονίκης) και της εφημερίδας «Πρωία» της Κομοτηνής των ετών 1946-1949 και ανίχνευσε πώς αντιμετώπισαν τη βουλγαρική Κατοχή και τα φαινόμενα του δωσιλογισμού τα φύλλα που κυκλοφορούσαν παράνομα κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Στη συνέχεια μελετήσαμε πώς κάλυψαν τις δίκες των δωσιλόγων οι τοπικές και πώς οι πανελλήνιας κυκλοφορίας εφημερίδες.
Η Μαρία Νικολάου αναζήτησε απαντήσεις σε ερωτήματα, όπως: ποιά ήταν η δράση των δωσίλογων στην περιοχή της Θράκης και ποιά η τύχη τους μετά από την απελευθέρωση; Πόσοι και ποίοι ήταν; Ποιά ήταν η ηλικία τους στα χρόνια του πολέμου και της κατοχής, από πού κατάγονταν και ποιά ήταν τα επαγγέλματα που εξασκούσαν; Τί οδήγησε τους ανθρώπους αυτούς στη συνεργασία με τις κατοχικές δυνάμεις; Ποιά τα οφέλη που προέκυπταν από τη συνεργασία με τον εχθρό έναντι των υπολοίπων κατοίκων; Ήταν τα κίνητρα ίδια για όλους; Γιατί επέδειξαν συμπεριφορές που τραυμάτισαν το κοινωνικό σύνολο; Υπήρξε απονομή δικαιοσύνης; Ικανοποιήθηκε το κοινό περί δικαίου αίσθημα; Πώς, από ποιους και γιατί συγκροτήθηκε αυτός ο κόσμος, που πήγε «κόντρα» στο πνεύμα αντίστασης και προτίμησε να βρεθεί στο στρατόπεδο των κατακτητών; Ποιά ήταν η μεταπολεμική τύχη των δωσιλόγων; Πώς θυμάται η τοπική κοινωνία το φαινόμενο του δωσιλογισμού που στιγμάτισε το παρελθόν; Στην πλειοψηφία τους οι αφηγητές σημειώνουν για τους δωσίλογους ότι: «λειτουργούσαν με αποκλειστικό γνώμονα τη βραχυπρόθεσμη διασφάλιση των στρατηγικών τους συμφερόντων και την απόσπαση οικονομικών οφελών».
Όπως στην υπόλοιπη χώρα, έτσι και στη Θράκη, το θέμα του δωσιλογισμού υπήρξε «ευαίσθητο», αφού πολλοί συνεργάτες του κατακτητή ουδέποτε λογοδότησαν για τις πράξεις τους. Αντίθετα, ενσωματώθηκαν στον «εθνικό κορμό», καθώς πολύ νωρίς ο πολιτικός κόσμος εγκατέλειψε τις όποιες προθέσεις του για παραδειγματική τιμωρία τους. Η επίσημη, θεσμοποιημένη και καταγεγραμμένη μνήμη, στο ζήτημα του δωσιλογισμού είχε επιλέξει την αποσιώπηση, είχε παραγκωνίσει το θέμα προς όφελος πιο «λαμπρών» σελίδων της ιστορίας τα οποία διήγειραν συναισθήματα εθνικής υπερηφάνειας και συνάμα πατριωτισμού. Η αρνητική χροιά του φαινομένου του δωσιλογισμού σε συνδυασμό με την έντονη συναισθηματική διέγερση που προκαλούσε, λειτούργησε καταλυτικά στην αποσιώπησή του από τον τοπικό Τύπο.
Με την μελέτη αυτή αναδεικνύονται και στον τόπο μας άγνωστες συνιστώσες μιας σκοτεινής και έντονα αμφιλεγόμενης περιόδου. Το βιβλίο κυκλοφορεί σε όλα βιβλιοπωλεία της Κομοτηνής.
Διαβάστε επίσης
